Του Νίκου Μακράκη
Παρακολουθώ αυτές τις μέρες τις συνεχείς παρουσίες σεισμολόγων στα ΜΜΕ να μιλούν για την σεισμική κρίση κοντά στην Σαντορίνη και, μιλώντας με κόσμο, ακούω ότι μπερδεύεται από διαφορές στις περιγραφές τους.
Κατά την γνώμη μου αυτό είναι ζήτημα επικοινωνίας της επιστήμης. Όταν κάποιον επιστήμονας καλείται να μιλήσει στο ευρύ κοινό, τότε τι επικοινωνεί από την επιστήμη; Επικοινωνεί την δική του ερευνητική γραμμή; Όταν η επικοινωνία αφορά μια κρίση, τότε υπάρχουν περισσότερα σημεία άξια προσοχής;
Η κατάσταση του σεισμικού κινδύνου κοντά στην Σαντορίνη αφορά κρίση με επιπτώσεις στην κοινωνία, που έχουν να κάνουν και πως επικοινωνείται στον κόσμο το ζήτημα από την μεριά των επιστημόνων (π.χ. πολλοί φεύγουν από την Σαντορίνη από τον φόβο τους).
Παρόμοιο θέμα ήταν και διάφορες δημόσιες δηλώσεις γιατρών κατά την περίοδο την πανδημίας της Covid.
Θυμάμαι, π.χ., το δημόσιο debate υπό τον δημοσιογράφο Νίκο Χατζηνικολάου μεταξύ δύο διαφωνούντων γιατρών, της Ματίνας Παγώνη και του Φαίδωνα Βόβολη για την χρήση μάσκας. Η Παγώνη εξέφραζε την άποψη που είχε την επιστημονική συναίνεση της ιατρικής κοινότητας ότι είναι σημαντική η χρήση μάσκας απέναντι στην επικίνδυνη πανδημία της Covid, ενώ ο Βόβολης μια διαψευδομένη στην ιατρική κοινότητα γνώμη, ότι οι μάσκες δεν είναι χρήσιμες απέναντι στην Covid που είναι μια ακίνδυνη επιδημία. Ποιος κερδίζει σε ένα τέτοιο debate; Έχει το κοινό τις κατάλληλες γνώσεις για να κρίνει ένα εξειδικευμένο ζήτημα; Όχι. Εκεί κέρδισε τις εντυπώσεις ο Βόβολης, ως καλύτερος ομιλητής. Ο οποίος αργότερα έφτιαξε το δικό του κόμμα, που αργότερα μπήκε σε ένα συνεργατικό σχήμα της ακροδεξιάς.
Το δικό του κόμμα έφτιαξε και ο Δημήτρης Κούβελας, πολύ καταξιωμένος πανεπιστημιακός, ο οποίος έγινε γνωστός από τις, τουλάχιστον, άγαρμπες από πλευράς επικοινωνίας της επιστήμης δηλώσεις του. Μαύρη του στιγμή η συνέντευξη που έδωσε στον Youtuber Terry Χατζηιερεμία, τότε μέλος του κόμματος Κασσιδιάρη, κατά την γνώμη μου.
Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί ο επιδημιολόγος Γιάννης Ιωαννίδης, ένας από τους κορυφαίους σε αναφορές επιστήμονες στον κόσμο. Ο Ιωαννίδης συνήθιζε τις τηλεοπτικές εμφανίσεις με πληθώρα slides από Power Point, γεμάτα τεχνικά στοιχεία τονίζοντας την διαφωνία του με την επιστημονική συναίνεση της ιατρικής κοινότητας σε ζητήματα της πανδημίας (κυρίως το lockdown). Οι παρουσιάσεις του ταίριαζαν πιο πολύ σε συνέδρια, όχι σε τηλεοπτικά πάνελ, νομίζω.
Ας δούμε ένα παράδειγμα και από την άλλη μεριά, όμως.
Ο φυσικός Μάνος Δανέζης, σε μια εκδήλωση ενός συλλόγου γονέων στην Κατερίνη, ερωτάται από το κοινό για μια ερευνητική διαφωνία του με τον φυσικό Δημήτρη Νανόπουλο. Εκεί ο Δανέζης απάντησε ότι αυτός δεν ήταν ο κατάλληλος χώρος και το κατάλληλο κοινό για να μιλήσει για αυτό. Ότι ο κατάλληλος χώρος θα ήταν ένα επιστημονικό συνέδριο φυσικής, με κοινό φυσικούς που θα μπορούσε να κρίνει και τις δύο πλευρές και όχι το παρόν κοινό, το οποίο ο ίδιος, ως φυσικός, θα μπορούσε πολύ εύκολα να πάρει με το μέρος του μιλώντας του για ζητήματα τα οποία δεν μπορεί να κρίνει το ίδιο.
Όταν καλείται ένας επιστήμονας να μιλήσει στο ευρύ κοινό για ένα επιστημονικό θέμα, ειδικά σε περίοδο κρίσης, πιστεύω ότι θα πρέπει να μεταφέρει την μέχρι τότε γραμμή της επιστημονικής συναίνεσης της επιστημονικής κοινότητας που έχει προκύψει από τις μέχρι τότε διαδικασίες της σε αυτό το θέμα. Δεν είναι ρόλος του και δεν είναι ρόλος του ανειδίκευτου ευρέως κοινού να κρίνει την προσωπική απόκλιση της ερευνητικής του γραμμής και προσέγγισης από αυτήν. Δεν έχει νόημα και κινδυνεύει να υποβαθμίσει και την δημόσια λειτουργία της επιστήμης.
Σε περιόδους σοβαρών κρίσεων, όπως μια σεισμική κρίση ή μια πανδημία, η συστηματική εφαρμογή της τελευταίας προσέγγισης δεν είναι μόνο άστοχη, αλλά μπορεί να δημιουργήσει και προβλήματα (π.χ. άνθρωποι να ταλαιπωρηθούν ή ανθρώπινες ζωές να κινδυνεύσουν).
Φυσικά, η επιστήμη και η επιστήμονες βρίσκονται μέσα και έξω από εξουσίες και συμφέροντα, όπως βέβαια και όλες οι λειτουργίες μιας κοινωνίας που ζει στον καπιταλισμό. Αλλά, επίσης, η επιστήμη έχει μέθοδο. Και, επίσης, στην κοινωνική λειτουργία της επιστήμης σε περιόδους κρίσεων τον πρώτο λόγο έχει η προστασία της ανθρώπινης ζωής.
