Η φωτογραφία που παρουσιάζουμε είναι ένα πραγματικό ιστορικό ντοκουμέντο κι έρχεται να δικαιώσει, σχεδόν 123 χρόνια μετά την άποψη του πρώτου πρωθυπουργού της Κρήτης, Ιωάννη Σφακιανάκη ότι όταν οι βασιβουζούκοι, ο άτακτος δηλαδή ένοπλος τουρκικός πληθυσμός, ενώ προετοίμαζαν ή έκαναν ήδη σφαγές, είχαν την προστασία της αγγλικής διοίκησης!
Η ιστορική εικόνα, που δείχνει να ποζάρουν μαζί βασιβουζούκοι και Άγγλοι στρατιώτες στο Ηράκλειο, είχε δημοσιευτεί στην αγγλική εφημερίδα “Illustrated London News” στις 8 Οκτωβρίου 1898 (26 Σεπτεμβρίου με το ημερολόγιο που ίσχυε τότε στην Ελλάδα,), μετά δηλαδή τις σφαγές της 25ης Αυγούστου 1898. Φυσικά είναι φωτογραφία πριν τις σφαγές, άγνωστης ημερομηνίας, καθώς από τις 25 Αυγούστου που οι βασιβουζούκοι πρωταγωνίστησαν στη σφαγή εκατοντάδων χριστιανών κατοίκων του Ηρακλείου αλλά και της αγγλικής φρουράς του λιμανιού, οι άτακτοι Οθωμανοί έγιναν εχθροί της Αγγλίας και οδηγήθηκαν πολλοί από αυτούς στην κρεμάλα. Δεν θα μπορούσε, με άλλα λόγια, εκ των πραγμάτων να είναι φωτογραφία μετά τα δραματικά γεγονότα.
Η εικόνα αυτή δείχνει την ιστορική ευθύνη της δύναμης της Αγγλίας, υποτίθεται εγγυήτριας δύναμης για την ειρήνευση της περιοχής, καθώς Άγγλοι στρατιωτικοί ποζάρουν μαζί με τους βασιβουζούκους οι οποίοι, με απλά λόγια, δεν ήταν στρατιώτες αλλά παράνομα οπλισμένοι Οθωμανοί που σκορπούσαν τον τρόμο στον πληθυσμό.
Οι βασιβουζούκοι
Η λέξη βασιβουζούκος και πιο σωστά μπασιμποζούκος (το σ δασύ, ως ch). προέρχεται από την σύνθετη τούρκικη λέξη μπας (= κεφαλή) και μποζούκ(= χαλασμένος) δηλαδή κακoκέφαλος και χρησιμοποιείται για τον ιδιαίτερα απείθαρχο, άγριο, θηριώδη. Κατ΄ επέκταση η λέξη βασιβουκισμός υπονοεί πράξη που υπενθυμίζει τις αυθαιρεσίες και τις θηριωδίες των βασιβουζούκων. Η λέξη βασιβουζούκος κατάντησε συνώνυμη προς τον ληστή και τον κακούργο, που εμπνέει τρόμο για τις θηριωδίες του.
Οι Βασιβουζούκοι ήταν ασιατική, τουρανική φυλή, που χρησιμοποιήθηκε από τον Μωάμεθ τον Πορθητή σαν προφυλακή κατά την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Ήταν ικανοί ιππείς, γι΄ αυτό παλαιότερα, σε ορισμένες περιοχές της Τουρκίας, οι έφιπποι αστυνομικοί ονομαζόταν βασιβουζούκοι.
Η λέξη βασιβουζούκος είναι άγνωστη, στα πρώτα χρόνια της τουρκικής ιστορίας. Επινοήθηκε αργότερα, όταν εισήχθη στην Τουρκία το νεότερο στρατιωτικό σύστημα. Συνήθως την λέξη μπασή-μποζούκ την χρησιμοποιούσαν για να υποδηλώσουν κάθε ένα μη στρατιωτικό, δηλαδή κατ΄ αντιδιαστολή προς το στρατιώτης.
Η προειδοποίηση Σφακιανάκη
Σχεδόν 7,5 μήνες πριν από τα δραματικά γεγονότα της 25ης Αυγούστου 1898, η Συνέλευση των Κρητών με επιστολή της είχε προειδοποιήσει τους ναυάρχους για το κλίμα που διαμόρφωναν στην πόλη του Ηρακλείου οι επίσημες τουρκικές αρχές και ο μουσουλμανικός όχλος, καταγγέλλοντας ότι στο παρασκήνιο είχαν τη συμμαχία της αγγλικής στρατιωτικής διοίκησης, στην οποία προΐστατο τότε ο συνταγματάρχης Τσερμσάιδ! Κι όμως αυτό το προφητικό και συνάμα δραματικό διάβημα της κρητικής αντιπροσωπείας όχι μόνο δεν πάρθηκε υπόψη, αλλά απορρίφθηκε με αυστηρότητα και ως…προσβλητικό για την τιμή του Άγγλου συνταγματάρχη…
Ο πρόεδρος της συνέλευσης Ιωάννης Σφακιανάκης από τις 11 Ιανουαρίου 1898 είχε περιγράψει με έγγραφό του στους ναυάρχους ένα όργιο βίας σε βάρος των χριστιανών της πόλης, στο οποίο συμμετείχαν, ο μουσουλμανικός όχλος, χωροφύλακες και τακτικοί στρατιώτες της τουρκικής διοίκησης, έχοντας την ανοχή των αγγλικών δυνάμεων που επιτηρούσαν υποτίθεται την ειρήνευση της πόλης και του τμήματος του Ηρακλείου. Ο Σφακιανάκης, μάλιστα, προχώρησε ένα βήμα παραπέρα, καταγγέλλοντας στον Ιταλό αντιναύαρχο Κανεβάρο, προϊστάμενο τότε του συμβουλίου των Ναυάρχων, ότι οι αγγλικές δυνάμεις κατηύθυναν, χωρίς να φαίνονται, τα γεγονότα του Ηρακλείου! Βία, μήνες πριν τον Αύγουστο. Και προειδοποιούσε για τους κινδύνους που μπορούσαν να προκύψουν για την πόλη. Το διάβημα απορρίφθηκε από τον Καναβάρο ως προσβλητικό! Τα στοιχεία που κατέθετε ο πρόεδρος της κρητικής συνέλευσης βασίζονταν σε εκθέσεις των υποπροξένων των ευρωπαϊκών δυνάμεων στην πόλη, αλλά και χριστιανών παραγόντων. Άρα, τουλάχιστον οι προξενικές εκθέσεις θα πρέπει να ήταν εγκαίρως γνωστές στο συμβούλιο των ναυάρχων, όπως σημειώνεται και στην επιστολή.
Η βία που ασκούσαν οι οθωμανικές δυνάμεις σε βάρος των χριστιανών οδήγησε στην εγκατάλειψη της πόλης από τους χριστιανούς, και στην αντίστοιχη συσσώρευση Τουρκοκρητικών. Τον Αύγουστο στο Ηράκλειο βρίσκονταν μόλις 1200 χριστιανοί και περισσότεροι από 40.000 Τουρκοκρήτες, στην πλειοψηφία τους φανατισμένοι και έξαλλοι κατά των Ηρακλειωτών. Από αυτούς άλλωστε προήλθαν οι σφαγείς.
Οι Άγγλοι πάντως κινητοποιήθηκαν μόνο μετά τη σφαγή, όταν μάλιστα κατέγραψαν και δικά τους θύματα…
Από την αγγλική “The Graphic” της 5ης Νοεμβρίου 1898. Μια εικόνα του απαγχονισμού των βασιβουζούκων πρωταίτιων των σφαγών, από τους Άγγλους