Ήταν δύσκολες εποχές. Δικτατορία Μεταξά, κατοχή, εμφύλιος πόλεμος. Πού καιρός και ευκαιρίες για διασκέδαση; Όμως οι Αποκριές και για έναν ακόμα λόγο ήταν περίπου… απαγορευμένες! Λόγω της χρήσης της μάσκας!
Ιδιαίτερα κατατοπιστική για την απαγόρευση της χρήσης της μάσκας είναι η αναφορά του Θρασύβουλου Σταυράκη στην εφημερίδα του Ηρακλείου ‘‘Η Δράσις’’, με ημερομηνία 13η Φεβρουαρίου 1947, με τον τίτλο ‘‘Το Καρναβάλι’’.
Το απόσπασμα δημοσίευσε παλιότερα στο Candiadoc ο προϊστάμενος της Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης, Δ. Σάββας:
« Με την απαγόρευση της μάσκας τίθεται και εφέτος τελεία και παύλα στο καρναβάλι. Η απαγόρευση άλλως τε αυτή δεν είναι ούτε η πρώτη ούτε η τελευταία. Χρόνια τώρα η απαγόρευση της μάσκας έγινε μόνιμη. Γι’ αυτό φταίει πάντα η μια ή η άλλη κατάσταση. Οι Έλληνες πρέπει φαίνεται να το πάρωμε απόφαση, ότι δύσκολα, πολύ δύσκολα «θα μονιάσωμε». Και χωρίς ομόνοια το καρναβάλι είναι φυσικό να ενδιαφέρη περισσότερο τους «ντέντεκτιβ» παρά τους κοσμικογράφους.
Τα πρώτα χρόνια της Κρητικής απελευθερώσεως έκαμε την εμφάνισίν του το γαϊτανάκι. Ήταν ένα φαιδρό αποκρηάτικο θέαμα που έδινε ζωή στο δρόμο. Ύστερα ήλθεν η γκαμήλα, φαιδρότερη αυτή. Τελευταία το Ηράκλειο χάρις στην πρωτοβουλία πολλών φιλοπρόοδων ωργάνωσε Κομιτάτο των Απόκρεω. Εβραβεύθηκαν τότε ωραία «άρματα» -όπως το άρμα του Διονύσου με Βάκχο γνωστό τελωνειακό και Σατύρους και Σειληνούς όλη τη νεολαία της εποχής. Λίγο θαρρώ προ του κινήματος του 1935 έγινε απόπειρα ν’ αναβιώση το καρναβάλι. Αλλ’ αντί καρναβαλιού ήλθε ο εμφύλιος πόλεμος. Τα λοιπά είναι γνωστά. Η μάσκα με τις επόμενες «μεταβατικές» καταστάσεις και ύστερα το μεγάλο δράμα του πολέμου έμεινε σχεδόν ή εξ ολοκλήρου αχρησιμοποίητη. Η αστυνομία την απηγόρευσε «δια λόγου τάξεως».
Το καρναβάλι είναι μια «συνειδητή» τρέλλα και μια απέραντη χαρά. Όταν όλες οι προύποθέσεις είναι εναντίον και της τρέλλας και της χαράς, τι θέλετε να γίνη; Η απαγόρευση έτσι της μάσκας έγινεν ένας επίλογος φυσικός. Έρχεται σαν είδος επικύρωσις του γεγονότος ότι το καρναβάλι είναι μάλλον για τις καινούργιες γενεές. Αυτές θα το χαρούν πραγματικά. Όλοι οι άλλοι θα αρκεσθούν με το καρναβάλι της ζωής. Θα το έχουν και αυτό, όσο έχουν τη ζωή!»
Ο πρώτος μεταπολεμικός καρνάβαλος
Η εικόνα είναι από το πρώτο μεταπολεμικό καρναβάλι που οργανώθηκε στο Ηράκλειο. Ήταν το 1952. Ο βασιλιάς Καρνάβαλος του Ηρακλείου έκανε δυο παρελάσεις, την Τσικνοπέμπτη και την τελευταία Κυριακή των Αποκρεών, όταν ο δήμος της πόλης έκανε την πρώτη απόπειρα μιας οργανωμένης καρναβαλικής παρέλασης. Με μεγάλη μάλιστα επιτυχία.
Μεταπολεμικά και μετεμφυλιακά χρόνια, δύσκολες εποχές, οι διασκεδάσεις λίγες. Κι έτσι ο κόσμος βρήκε την ευκαιρία να διασκεδάσει με τη συμμετοχή του στο δημοτικό καρναβάλι. Μέχρι τότε φυσικά γίνονταν χοροί σε διάφορα κέντρα, όμως δεν είχαν όλοι τη δυνατότητα της συμμετοχής.
Σ’ εκείνο τον πρώτο γιορτασμό συστάθηκε μάλιστα και Εκτελεστική Επιτροπή Εορτών.
Η φωτογραφία δείχνει ένα μέρος της παρέλασης του 1952 στην περιοχή της Χανιώπορτας. Τις εκδηλώσεις μάς έχει περιγράψει ο ο συνταξιούχος εκπαιδευτικός, Γιάννης Μαρουκλής, από τη Σητεία. Εκείνα τα χρόνια ήταν στη χωροφυλακή, όπου υπηρέτησε μερικά χρόνια ως υπενωματάρχης, πριν ασκήσει το λειτούργημα που αγάπησε, δηλαδή του δασκάλου.
Ο Γ. Μαρουκλής ήταν στις εκδηλώσεις και για κείνο τον πρώτο γιορτασμό γράφει σχετικά ο ίδιος:
“Θυμούμαι, ότι την πρώτη του εμφάνιση ο ΚΑΡΝΑΒΑΛΟΣ την έκαμε την Τσικνοπέμπτη. Έφυγε από το Μουσείο, κατέβηκε στου Φυτάκη το μέγαρο, πέρασε την παραλιακή αριστερά, ανέβηκε τη σημερινή Επισκόπου Μακαρίου και έκαμε την επίσημή του εμφάνιση από τη Χανιώπορτα με προηγούμενη τη Φιλαρμονική του Δήμου και ακολούθησαν το θεαματικό γαϊτανάκι με τα ομορφοντυμένα κορίτσια αλλά και πολλοί μασκοφόροι. Πέρασε την Καλοκαιρινού, το Μεϊντάνι, τις Τρεις Καμάρες με μικρές στάσεις, συνέχισε προς Ατσαλένιο και όπως έμαθα πήγε και στον Κατσαμπά και γύρισε πίσω.
Δε θα ξεχάσω την κοσμοπλημμύρα που κατέκλυσε τους δρόμους απ’ όπου περνούσε ο ΚΑΡΝΑΒΑΛΟΣ και όλοι οι λοιποί συνακόλουθοι. Η μόνη κίνηση που έκανε ήταν να γυρίζει τα γουρλωμένα μάτια του αριστερά-δεξιά, που του προσέδιδαν ζωντάνια και τότε όλοι οι παριστάμενοι στους δρόμους και ιδιαίτερα ο παιδόκοσμος ξεσπούσε σε ατέλειωτους αλαλαγμούς και χειροκροτήματα.
Το “ΕΛΑ ΝΑ ΔΕΙΣ” λαέ του Ηρακλείου και των κοντινών χωριών έγινε την τελευταία Κυριακή στις Τρεις Καμάρες απ’ όπου διήλθαν εν πομπή όλες οι οργανωμένες ομάδες, οι οποίες είχαν διάφορα σημεία εκκίνησης. Πρώτος ο ΚΑΡΝΑΒΑΛΟΣ με τα κόλπα των ματιών του, ακολουθούσαν το γαϊτανάκι, η παράσταση με το Φασουλή, ομάδες εφίππων καουμπόις και μια άριστα οργανωμένη ακολουθία του γάμου από νέους και νέες των Αρχανών με τα προυκιά της νύφης στα χέρια τους και τους συμπεθέρους. Ολοι που σημειώνω και άλλους που ξέχασα, έτυχαν μιας ενθουσιώδους υποδοχής από τους κατοίκους του Ηρακλείου και περιχώρων, που είχαν όλοι μεθύσει από τη χαρά του πρωτοφανούς θεάματος που εβίωναν τις στιγμές της παρέλασης.
Θυμούμαι, ότι είχε κυκλοφορήσει η φήμη για μια σπουδαία λαχειοφόρο αγορά που αφορούσε ένα ολοκαίνουργιο επιβατικό κουρσάκι. Ο λαχνός κόστιζε πέντε χιλιάδες (5 δραχμές) και οι πληροφορίες έλεγαν, ότι είχαν διατεθεί αρκετές χιλιάδες. Είχα αγοράσει κι εγώ πέντε και έκανα όνειρα, όπως και όλοι, γιατί τότε το αυτοκίνητο ήταν όνειρο μακρινό και άπιαστο για όλους. Θαρρώ, αν δεν κάνω λάθος, πως ένας γιατρός μόνο είχε κούρσα σε όλη τη χώρα.
Στο τέλος της παρέλασης όλων των αρμάτων και ομάδων και σε κάποια απόσταση από αυτά, είδαμε να φανερώνει από την καμπή του δρόμου, που είναι τώρα το μνημείο της Μάχης της Κρήτης, ένα χάρτινο κατασκεύασμα που έμοιαζε με κουρσάκι και πορευότανε με αργές κινήσεις και άρρυθμες ταλαντεύσεις. Οσο πλησίαζε, ο κόσμος κατάλαβε ότι στο κάτω μέρος της χαρτονένιας κούρσας εκινούνταν τα πόδια ενός γαϊδάρου. Το τι έγινε, τι φωνές, τι χειροκροτήματα,τι συντάλαχο, αλλά και πόσα όνειρα διαψεύστηκαν, δε λέγεται. Δε μάθαμε αν η συμμετοχή του άκακου ζώου με το χάρτινό του αυτοκίνητο βοήθησε στην αντιμετώπιση της δαπάνης του Δήμου Ηρακλείου γι’ αυτό το καρναβάλι του 1952, το πρώτο οργανωμένο μετά το Β’ Παγκόσμιο πόλεμο και για πολλούς το αξέχαστο”.
