Του Νίκου Σαραντάκου
Πολύ συζητήθηκε τον τελευταίο καιρό το νομοσχέδιο του υπουργείου Παιδείας, που ανάμεσα στις άλλες αλλαγές επιτρέπει σε πτυχιούχους ιδιωτικών κολεγίων, που λειτουργούν στην Ελλάδα ως παραρτήματα ξένων ΑΕΙ, να διεκδικήσουν μία θέση στη δημόσια Εκπαίδευση.
Η επίμαχη διάταξη δέχτηκε δριμεία κριτική από σύσσωμη την αντιπολίτευση (γι’ αυτό και ψηφίστηκε μόνο από 153 βουλευτές, χωρίς ίχνος ευρύτερης συναίνεσης), αλλά και από τους πανεπιστημιακούς. Μάλιστα, ο Νίκος Φίλης κατηγόρησε την κ. Κεραμέως ότι παραπλάνησε τη Βουλή, αφού απέκρυψε έγγραφο του ΔΟΑΤΑΠ βάσει του οποίου “φορείς όπως τα κολέγια του Ν. 3696/2008, όπως ισχύει, συνιστούν στο πλαίσιο της ελληνικής νομοθεσίας φορείς μη τυπικής εκπαίδευσης”.
Αλλά αυτά θα τα διαβάσατε σε άλλες στήλες της “Αυγής”. Εμείς εδώ, ως γνωστόν, λεξιλογούμε κι έτσι σήμερα θα δούμε τα λεξιλογικά του κολεγίου.
Λέμε κολέγιο, που είναι δάνειο από το αγγλικό college και δηλώνει ένα είδος εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, αλλά η λέξη είχε μπει και παλιότερα στη γλώσσα, οπότε καλύτερα να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Στην αρχή βρίσκουμε το λατινικό collegium, «εταιρεία, σύλλογος, συντεχνία” και κυριολεκτικά “όμιλος προσώπων που έχουν το ίδιο αξίωμα, των collegae”, από το con που θα πει “συν” και από το θέμα του ρήματος lego, εκλέγω.
Η λέξη αυτή πέρασε… τρεις φορές στα ελληνικά. Στα χρόνια της μεταγενέστερης και ύστερης αρχαιότητας, το collegium έδωσε τη λέξη κολλήγιον “οργανωμένος σύλλογος” (τα μέλη του οποίου π.χ. ασκούν το ίδιο επάγγελμα ή έχουν κοινή καταγωγή κ.λπ.), λέξη που αργότερα πήρε και τη σημασία της συμμορίας (“ενώπιον κολληγίου ληστών”, σε πατερικό απόφθεγμα).
Στα μεσαιωνικά χρόνια το collegium είχε την έννοια του σώματος αξιωματούχων (ιερωμένων, δικαστικών κ.λπ.) και με αυτή τη σημασία περνάει, έστω και άπαξ, στα ελληνικά, στον Κρητικό Πόλεμο του Μαρίνου Τζάνε Μπουνιαλή, με τη σημασία του ανώτατου συμβουλίου:
…κι εμαζωχτήκανε γιαμιά πρίντσιπες και κολέγιο,
προκουρατόροι κι άρχοντες, κι εκάμανε κονσέγιο.
Η λατινική λέξη πέρασε στις νεότερες ευρωπαϊκές γλώσσες με τη σημασία “σύλλογος, σώμα ανθρώπων”, αλλά από τον 14ο αιώνα παίρνει και τη σημασία του “σώματος καθηγητών και φοιτητών μέσα σε ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα”. Με τον καιρό αυτή η δεύτερη σημασία, του εκπαιδευτικού ιδρύματος πλέον, έγινε η πιο διαδεδομένη στις δυτικές γλώσσες. Και αυτός είναι ο τρίτος δανεισμός στα ελληνικά, όπου το κολέγιο (ή κολλέγιο αν θέλετε την παλιότερη ορθογραφία) σήμαινε στα νεότερα χρόνια το (μη δημόσιο) εκπαιδευτικό ίδρυμα μέσης ή ανώτερης βαθμίδας.
Το κολέγιο ως εκπαιδευτικό ίδρυμα ήταν απρόσιτο για τον πολύ κόσμο, γι’ αυτό και η λέξη “κολεγιόπαιδο” προσέλαβε την ειρωνική σημασία του νεαρού με καλή αλλά επιτηδευμένη εμφάνιση και συμπεριφορά. Αλλά και η ίδια η λέξη “κολέγιο” έχει προσλάβει ειρωνικά τη σημασία του χώρου στον οποίο επικρατούν συνθήκες άνεσης και έχει χαλαρώσει η πειθαρχία – “κολέγιο θα το κάνουμε εδώ;” είναι η στερεότυπη ατάκα πολλών αξιωματικών όταν απορρίπτουν παράπονα στρατευμένων.
Είπαμε ότι το college στα αγγλικά (και τα αντίστοιχα σε άλλες δυτικές γλώσσες), εκτός από την επικρατούσα σημασία του εκπαιδευτικού ιδρύματος, έχει διατηρήσει και την παλιότερη σημασία του, του συλλόγου – ομίλου – σώματος. Η σημασία αυτή φανερώνεται μερικές φορές, όπως στο Electoral College, το Σώμα των Εκλεκτόρων που εκλέγει κάθε τέσσερα χρόνια (και φέτος τον Νοέμβριο) τον Πρόεδρο των ΗΠΑ, αλλά και στο College of Commissioners, το σώμα των (27 πλέον) επιτρόπων που απαρτίζουν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την Κομισιόν. Και τα δύο έχουν, κακώς, μεταφραστεί κατά καιρούς “Εκλεκτορικό Κολέγιο” και “Κολέγιο των Επιτρόπων”.
Όσο για τον collega, κι αυτός πέρασε στις νεότερες γλώσσες, όπου colleague στα αγγλικά είναι ο συνάδελφος, αλλά στα ελληνικά ο κολίγας προσέλαβε κάπως διαφορετική σημασία, αφού σημαίνει τον εργάτη γης που καλλιεργεί ξένα χωράφια και αμείβεται σε είδος, σημασία που φαίνεται να αναπτύχθηκε στην ελληνική γλώσσα. Να θυμηθούμε βέβαια και τον “Κολίγα γιο” του Γιάννη Νεγρεπόντη που πρόκοψε στα “Μικροαστικά” του Κηλαηδόνη κι έφτασε να γίνει αστός, καθεστώς.
Ομόρριζη είναι και η λέξη κολεγιά, ο συνεταιρισμός δηλαδή. Σήμερα η λέξη χρησιμοποιείται κάποτε και κυριολεκτικά, αλλά συνήθως έχει χροιά αρνητική -κάτι ύποπτο σκαρώνουν όσοι έχουν κολεγιά.
Οπότε δεν είναι άστοχο το λογοπαίγνιο που έβαλα στον σημερινό τίτλο (και που το είχε πρωτοσέλιδο η “Εφημερίδα των Συντακτών” και αρκετά όμοιο η “Αυγή”). Διότι, όταν αναγνωρίζεις τα πτυχία των κολεγίων ενώ ταυτόχρονα βάζεις βάση 10 στα δημόσια πανεπιστήμια, ουσιαστικά στέλνεις πελάτες στα κολέγια, κυρία Κεραμέως μου, οπότε δικαίως σου προσάπτουν κολεγιά με τα κολέγια.
Πηγή: Aυγή
