της Μαρίνας Μουράτη*
Χθες είδα όνειρο τον Αριστοφάνη και τα είπαμε λιγάκι. Θυμωμένος, λυπημένος, απογοητευμένος, με λόγο καυστικό, δηκτικό, και όχι μόνο. Γνωστές οι βωμολοχίες του, τις οποίες όπως καταλαβαίνετε δεν μπορώ να σας μεταφέρω. Όμως το παράπονό του, σε ελεύθερη μετάφραση και περιληπτικά, θα σας το πω, μια και του το υποσχέθηκα. Πάμε λοιπόν απ’ την αρχή:
-Τι είναι αυτά τα πράγματα που γίνονται στο χωριό σου, μου λες; Γυρίζω και ποιόν να δω; Τον ίδιο τον Αριστοφάνη, τον σατιρικό ποιητή της αρχαιότητας, τον παγκοσμίου φήμης. Τον αναγνώρισα αμέσως, αφού έτσι συμβαίνει στα όνειρα. -Δηλαδή τι γίνεται στο χωριό μου; τον ρώτησα. Τότε φέρνει τη μούρη του μες τη δική μου, μέχρι που οι μύτες μας άγγιξαν, και με γρουλωμένα μάτια, κάτι μού απαντά… Όμως αυτά που μου είπε είναι ακατάλληλα και για ενήλικες, οπότε σας μεταφέρω μόνο την αίσθηση από τα σταγονίδια σάλιου που εκτόξευσε πάνω μου. Αμάν λέω, θα με φάει αυτός! Βέβαια δεν φοβήθηκα, διότι στα όνειρα είναι άλλοι οι κανονισμοί. -Δίδαξέ με τότε! τού είπα. Ήταν ό,τι πιο πρόχειρο επιστράτευσα να πω, με τη σκέψη ότι στην αρχαιότητα το θέατρο δίδασκε, άρα είχα μπροστά μου έναν μεγάλο δάσκαλο -παρότι έβριζε. Τότε, σαν να ηρέμησε λιγάκι και κάθισε σε ένα σκαμπό απέναντί μου. Ζήτησα από τον DJ να χαμηλώσει τη μουσική, αφού δεν ξέρω πώς έγινε και βρεθήκαμε μέσα σε ένα πολύ μεγάλο καλόμπαρο, να τα πίνουμε. Τι σου είναι τα όνειρα τελικά! Από την μια διάσταση περνάς στην άλλη χωρίς διόδια και εισιτήρια. Μας το έκανε το χατήρι το παλικάρι, διότι δεν είχε άλλους θαμώνες να στερηθούν τη διασκέδαση από το άσμα που πρώτη φορά άκουγα, με στίχο: […στόχος είναι τα λεφτά, έτσι μου ‘πε ο μπαμπάς, έτσι μου ‘πε κι η μαμά…]. Μες τ’ όνειρό μου είχα την απορία, πώς γίνεται να ξέρει ο Αριστοφάνης του 5ου π.Χ. αιώνα το συγκεκριμένο άσμα και την άδουσα τού σήμερα, και να τους κατεβάζει καντήλια. Τα τί δεν άκουσα! Τέλος πάντων, πάμε στο ψητό.
-Με ξεχάσατε ρε @#@ ! συνέχισε.
-Ε όχι και ρε! και γιατί σε ξεχάσαμε;
-Κάποτε στο ανοιχτό σας θέατρο διδάσκονταν οι κωμωδίες μου. Όμως πάει καιρός! Με ξεχάσατε!
-Ιδέα δεν έχεις τι περνάμε σήμερα. Μη θυμάσαι την εποχή σου και το χρυσό σας τον αιώνα, εμείς τώρα έχουμε κρίση.
-Μεγάλη κρίση έχετε! Πράγματι, πολύ μεγάλη! Τα ίδια λέμε, Μεγάλη κρίση! Κρίση αξιών, έλλειψη ιδανικών, και αισθητική κάτω του μηδενός!
-Καλά, μιλάς εσύ για αισθητική; που όλο βρίζεις;
-Βρίζω; Μάλλον δεν γνωρίζεις τι σημαίνει Ύβρις. Καθόλου δεν βρίζω. Λέω τα πράγματα με το όνομά τους. Αν σας ενοχλούν οι λέξεις, να το ψάξετε, συντηρητικούρες φοβιτσιάρηδες, με τις δηθενιές σας!
-Ουάου! ομιλείς την νέα Ελληνική! Λοιπόν, Αριστοφανούλη, η αλήθεια είναι ότι οι περισσότεροι ενοχλούνται από τα λόγια σου.
-Η ευθιξία είναι αρρώστια να τους πεις. Ο άνθρωπος που φοβάται μην τσαλακωθεί η εικόνα του είναι σκλάβος του εγωισμού του, να τους πεις. Ο άνθρωπος που δεν δέχεται την σάτιρα έχει πρόβλημα με το εγώ του, αυτό να τους πεις. Με τη σάτιρα μου, φέρνω τους ανθρώπους αντιμέτωπους με το εγώ τους. Η σάτιρα ξεκλειδώνει το μέσα τους. Με το μέσα τους ενοχλούνται, όχι μ’ εμένα! Με τον ίδιο τους τον εαυτό δεν τα πανε καλά! Δεν τους φταίει το κλειδί μου, μα το ανήλιαγο υπόγειο της ύπαρξής τους, που κρύβει πάθη, ανασφάλειες κι απέραντο φόβο, και που γι’ αυτό το θέλουν κλειδωμανταλωμένο. Να θυμάσαι: Όποιος αυτοσαρκάζεται έχει ήδη ξεκλειδώσει το υπόγειό του να ξεμουχλιάσει. Όποιος σατιρίζει έχει λευτερωθεί και λέει φτου ξελευτερία και στους άλλους…
-Δεν τα είχα σκεφτεί ποτέ έτσι… Μάλλον που σε ξεχάσαμε. Θυμάμαι τα όσα σατιρίζαμε κάθε χρόνο στις μεγάλες Αποκριές που κουζουλαίνονται κι οι γριές, και που η ανεκτικότητα περνά σε άλλο επίπεδο. Πολύ παλιά, σε αυθόρμητα- αυτοσχέδια σχήματα, σαν καρναβάλια, στον κεντρικό δρόμο του χωριού, και πριν πολλά χρόνια που ξεκινήσαμε καρναβάλια οργανωμένα, πάντα υπήρχε και η σάτιρα, και η κριτική. Σατιρίζαμε και σχολιάζαμε πολιτικές αποφάσεις και πολιτικούς, καταστάσεις, συνθήκες ζωής, συνήθειες , την καθημερινότητα, όλα… Ναι, τα περισσότερα άρματα και καρναβαλιστές, κάτι σατίριζαν ή κάποιο μήνυμα περνούσαν!
-Και τώρα; Για πες μου, ιδίως προχθές, πόσοι σατίρισαν και τι; Τι μηνύματα πέρασαν στους θεατές και τι ΔΙΔΑΞΑΝ;;;!!! Στη λέξη ”δίδαξαν” ούρλιαξε. Μετά χαμήλωσε τον τόνο λέγοντας μου με νόημα: Μήπως και καταλάβεις δηλαδή, το γιατί σ’ επισκέφτηκα απόψε!
Τότε, όπως πολύ εύκολα συμβαίνει στα όνειρα, πέρασαν σαν χείμαρος από μπροστά μου τα καρναβάλια των τελευταίων 20 και, χρόνων. Μες τον ανεμοστρόβιλο πολύχρωμων εικόνων και ευφάνταστων δρώμενων έχασα τον Αριστοφάνη.
-Αριστοφάνη, πού είσαι;
-Εδώ! μέσα σ’όλ’αυτά που θυμήθηκες! Να διδάσκεστε από μένα! Δεν υπάρχει λόγος να με φοβάστε! Από τον εαυτό σας να φυλάγεστε μπας και τον βελτιώσετε! Και του χρόνου να τους πεις! Και του χρόνου! φώναζε καθώς ξεμάκραινε…
Ξύπνησα. Ήταν άγρια χαράματα. Πού να με πάρει ύπνος! Έπρεπε να ρθει ο Αριστοφάνης από τον 5ο π.Χ. αιώνα για να με ξυπνήσει;! Σκέψου λήθαργο! Τι να κάνω, σηκώθηκα, κι όσο έψηνα τον καφέ μου, είδα με άλλο μάτι το προχθεσινό καρναβάλι του χωριού μου, στο οποίο βρέθηκα μεταξύ των θεατών, ως η ινδιάνα ”το κίτρινο βέλος”. Ούτε καν η γαλλιδούλα ”το κίτρινο γιλέκο”! Ως Λυσιστράτη ή Θεσμοφοριάζουσα, οι αλήθειες να λέγονται, ούτε που πέρασε απ’ το μυαλό μου! Καλά πέρασα, καλά ήταν, αλλά τώρα που το ξαναβλέπω, δεν θυμάμαι κάποια ομάδα καρναβαλιστών, κανέναν μας, να σατιρίζει κάτι, ή με κάποιο τρόπο να θίγει τα κακώς κείμενα. Θυμήθηκα δρώμενα από τα καρναβάλια του παρελθόντος, όπως π.χ. τους αλυσσοδεμένους, που τους έσερνε μια τηλεόραση, το διαχρονικά σημαντικό αυτό μήνυμα… Απουσίαζαν αυτού του είδους οι διδασκαλίες, Αριστοφάνη μου, κι εσύ ψάχνεις δηκτική σάτιρα!; Θέλει παιδεία υψηλή και αυτογνωσία και μόρφωση και απεραντοσύνη ψυχής να διαθέτει ο άνθρωπος, για να αποδεχτεί τη σάτιρα και το τσαλάκωμα… Ο μικρός άνθρωπος ο ασχημάτιστος, δεν αντέχει σάτιρες και αρνητικά σχόλια, ακόμα και την ημέρα που παραδοσιακά είναι αφιερωμένη στην υπερβολή και την υπέρβαση, και που γι’αυτό θα έπρεπε, αν μη τι άλλο, να μην αιφνιδιάζεται.
Άρματα από χορηγίες επιχειρηματιών, έφεραν μια Ντίσνεϋλαντ στο Αρκαλοχώρι. Σ’ αυτό το πνεύμα κινήθηκαν και οι υπόλοιποι, ή σχεδόν όλοι, για να είμαι δίκαιη, μια και μπορεί κάτι να έχει διαφύγει της προσοχής μου. Η γενική εικόνα όμως ήταν αυτή. Ένα καρναβάλι με ωραίες κούκλες και άρματα και κέφι και χορό που σε όλους μας αρέσουν, αλλά χωρίς τροφή για σκέψη. Πολλή διασκέδαση, μα καθόλου ψυχαγωγία. Θυμάμαι τις προηγούμενες χρονιές που οι διοργανωτές ζητούσαν συμμετοχή ομάδων από τα παιδιά των σχολείων και από συλλογικότητες. Κάτι σαν ανοιχτό κάλεσμα. Κάθε ομάδα ήταν ελεύθερη να επιλέξει το θέμα της και την ανάλογη αμφίεση. Καμία λογοκρισία ή αποκλεισμό δεν έχω να θυμηθώ. Φέτος, δεν ξέρω πώς το οργάνωσαν. Ξέρω ότι δεν καλέστηκαν όλες οι συλλογικότητες του δήμου να συμμετέχουν, όπως και το ότι δεν έγινε ενημέρωση/ κάλεσμα τουλάχιστον στο σχολείο που υπηρετώ, πράγμα που γινόταν όλα τα προηγούμενα χρόνια. Γιατί άραγε; Αν δεν ερχόταν ο Αριστοφάνης να με ξυπνήσει, δεν θα ρωτούσα καν το γιατί. Μήπως η οργάνωση ήθελε ένα καρναβάλι με ωραίο περιτύλιγμα, και χωρίς ”δυσάρεστες” εκπλήξεις; Μήπως φοβήθηκαν ότι θα κατέβαζα κάποιο ”ενοχλητικό” μήνυμα με κάποιους ελεύθερα σκεπτόμενους μαθητές;
Προτιμήθηκε το παραμυθένιο φαίνεσθαι, όπου όλα φαίνονται τέλεια κι ονειρεμένα, με τα ωραία κοστούμια και τα έντονα χρώματα που ναρκώνουν το νου. Χαρήκαμε, κι εγώ μαζί, με το χορό και τη μουσική και τις ωραίες αμφιέσεις που θαυμάσαμε. Όμως ποιος γέλασε βλέποντας να διακωμωδείται κάτι τραγικό; Ως γνωστόν, η κωμωδία έχει τις ρίζες της στην τραγωδία. Όταν η τραγωδία χτυπάει κόκκινο, για να την αντέξει ο άνθρωπος, τη διακωμωδεί. Η κωμωδία και η σάτιρα φέρνει τη λύτρωση μέσα από τα δάκρυα του γέλιου. Η ψυχή, κάτω από την πίεση του τραγικού, συστέλλεται και βαραίνει. Ενώ όταν το τραγικό γίνεται κωμωδία, ξεδιπλώνεται η ψυχή στις πραγματικές της διαστάσεις, της απεραντοσύνης, κι αλαφρώνει. Σπουδαία πράξη, θα πει όποιος αντιλαμβάνεται τι εννοώ. Κι όμως τίποτα από αυτό δεν έγινε φέτος στο καρναβάλι. Καμία μίμηση πράξεως σπουδαίας και τελείας σε διακωμώδηση, καμία λύτρωση, καμιά τροφή για σκέψη. Ωραίο θέαμα μεν, σκέτο δε, που όσο κι αν το ευχαριστηθήκαμε, καλό είναι να του δώσουμε μια δεύτερη προσοχή αν θέλουμε του χρόνου να είναι πιο κοντά στην παράδοση και στους στόχους ενός καρναβαλιού της ελληνικής υπαίθρου. Εκτός κι αν η τοπική κοινωνία φλερτάρει με το ξενόφερτο στυλ υπερθεαμάτων, και προτιμά την εκ βάθρων αλλαγή στα έθιμα της Αποκριάς μας, που έχουν τις ρίζες τους στα διονυσιακά μυστήρια της αρχαίας Ελλάδας. Ό,τι κι αν αποφασιστεί τελικά, σημασία έχει να έχουμε επίγνωση στο τι κάνουμε ως καρναβαλιστές και τι βλέπουμε ως θεατές. Να ξέρουμε πού βρισκόμαστε. Τουλάχιστον αυτό.
Τέλος, ελπίζω του χρόνου να είναι εφικτό το ραντεβού με τον Αριστοφάνη, και να μη φιμωθεί η ελευθερία του λόγου και της έκφρασης, όπως έγινε φέτος. Κάποιος δημοσιογράφος έγραψε ότι παρά λίγο να αμαυρωθεί το καρναβάλι μας από κάποιους θεατές. Μάλλον δεν είχε διασταυρώσει τις πληροφορίες του. Ας μάθει από πρώτο χέρι λοιπόν, ότι μια παρέα νέων ανθρώπων με κλαδάκια ελιάς στους ώμους, και δυό αυτοσχέδια πλακάτ από χαρτόκουτες κρεμασμένα στο λαιμό τους, ένα σκίτσο κι ένα σύνθημα, εναντίον της κατασκευής του νέου αεροδρομίου Ηρακλείου στην Πεδιάδα του Καστελλίου, όχι μόνο δεν αποτελούσαν απειλή για κανένα μας, αλλά αντιθέτως είχαν έρθει προσδοκώντας φιλοξενία και αποδοχή. Κι αντί της κρητικής φιλοξενίας που περίμεναν, έζησαν τον αποκλεισμό και τη βία… Πρόκειται για πέντε Έλληνες και δύο Γάλλους, που απλώς έστεκαν στο πεζοδρόμιο, μαζί με τον υπόλοιπο κόσμο και παρακολουθούσαν το καρναβάλι ως θεατές. Παράλληλα προέβαλαν το μήνυμα διαμαρτυρίας τους, πράγμα σύνηθες σε καρναβάλια του παρελθόντος. Όμως φέτος, κάποιοι από τους υπεύθυνους του καρναβαλιού, αυτό δεν το ανέχτηκαν. Δύο άτομα από την ομάδα περιφρούρησης προσπάθησαν να διώξουν το …εφταμελές λιόφυτο από κει που έστεκε, χωρίς να υπάρχει εμφανής λόγος. Δεν ενοχλούσαν ”οι ελιές”. Απλά ήταν εκεί! Μετά από 4-5 φορές που τους έδιωχναν κι αυτοί δεν έφευγαν, επέστρεψαν, οι της περιφρούρησης, με ”ενισχύσεις”, για να αποκαλυφθεί τελικά η αλήθεια κάτω από το φαίνεσθαι. Βία απροκάλυπτη, επίθεση και ξυλοδαρμός στον Γάλλο που τραβούσε σε βίντεο το καρναβάλι, ίσως επειδή φοβήθηκαν ότι είχε τραβήξει τη σκηνή που τούς έδιωχναν με τη βία. Τον έριξαν στο πάτωμα, τον τραυμάτισαν, του απέσπασαν τη φωτογραφική μηχανή, τραβώντας τη βίαια μες απ’τα χέρια του, στη συνέχεια την πέταξαν πέρα από ένα φράχτη, όπου είχε ήδη περάσει ένας συνεργός τους, αυτός την μάζεψε και τράπηκε σε φυγή. Μάρτυρες του συμβάντος ο κόσμος όλος, ένα γύρω… Το βράδυ ”επεστράφη” η κάμερα -εμφανώς κακοποιημένη- και χωρίς την κάρτα μνήμης.
Αυτή η ειρηνική παρουσία κάποιων νέων, που είχαν έρθει να προβάλλουν το μήνυμά τους στο ευρύ κοινό, σήμερα άκουσα να καταγγέλεται ως …ακτιβισμός!!! Και βέβαια είναι ακτιβισμός κύριοι. Αλίμονό μας αν δεν υπήρχαν ακτιβιστές στον πλανήτη. Μακάρι να υπήρχαν περισσότεροι. Το να συγχέετε όμως τον ακτιβισμό με την τρομοκρατία και να λέτε ότι η ομάδα περιφρούρησης έδρασε κατ’ αυτόν τον τρόπο, δήθεν για να προστατεύσει θεατές και ασυνόδευτα παιδιά από μια ομάδα ακτιβιστών, υπονοώντας ότι οι ακτιβιστές είναι επικίνδυνα άτομα, αυτό είναι επιεικώς απαράδεκτο, τη στιγμή που απευθύνεσθε σε νοήμονα όντα.
Ποιος ‘αμαύρωσε’ το καρναβάλι λοιπόν; Ή μήπως το ‘αμαυρώνω’ κι εγώ σήμερα, με την αλήθεια που καταθέτω δημοσίως; Μη φοβάστε την Αλήθεια κύριοι. Ούτε εκδικείται, ούτε χτυπά πισώπλατα. Απλώς αποκαλύπτεται, όπως πάντα. Από τους εαυτούς σας να φυλάγεστε!
*Η Μαρίνα Μουράτη είναι εκπαιδευτικός